Το ρολόι που κουράστηκε – Ανδρέας Πάμπουκκας

Ανδρέας Πάμπουκκας, Το ρολόι που κουράστηκε,

Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2019

Βασικοί και απαρέγκλιτοι στόχοι των βιβλίων που εντάσσονται στον κρίσιμο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας είναι η ψυχαγωγία και η πνευματική ανάπτυξη των μικρών αναγνωστών. Ωστόσο, είναι καλό ν’ αναφερθεί ότι, για την ένταξη ενός λογοτεχνικού βιβλίου στον απαιτητικό κόσμο των παιδιών, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η έγκριση του βιβλίου αυτού από την «οικογενειακή λογοκρισία», δηλ., στην προκειμένη περίπτωση, από τον/τους κηδεμόνα/-ες των παιδιών. Επομένως, με αυτή την έννοια, η παιδική λογοτεχνία απευθύνεται όχι μόνο στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες. 

Το παιδικό βιβλίο του σοβαρού λογοτέχνη και μέλους του Δ.Σ. του Ομίλου Λογοτεχνίας και Κριτικής, Ανδρέα Πάμπουκκα (γ. Λυθροδόντας 1985), τιτλοφορείται «Το ρολόι που κουράστηκε» (Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2019), εκτείνεται σε 38 καλαίσθητες σελίδες (εικονογράφηση, η οποία βρίσκεται σε δομική αντιστοιχία με τους βηματισμούς της υπόθεσης του έργου: Σπύρος Γούσης• σχεδιασμός-επιμέλεια: Θεοφορία Κινικλή) και απέσπασε Έπαινο στον 9ο Παγκόσμιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Ελληνικού και Πολιτιστικού Ομίλου Κυπρίων Ελλάδας.

Η υπόθεση της ιστορίας αρθρώνεται σε 8 κεφάλαια. Μια οικογένεια επισκέπτεται κάποιο πολυκατάστημα και αγοράζει δύο ρολόγια, τη Ρούμπη και τον Πάρη. Τη Ρούμπη τη διαλέγει το επτάχρονο αγόρι της οικογένειας, ο Ανδρέας, και την τοποθετεί στο κομοδίνο της κρεβατοκάμαράς του, ενώ τον Πάρη τον επιλέγουν οι γονείς του Ανδρέα και τον τοποθετούν στο σαλόνι. Ενάμιση χρόνο αργότερα, όμως, η Ρούμπη αποφασίζει να κάνει διάλειμμα για να ξεκουραστεί. Έτσι, σταματά να χτυπάει. Όταν ο μικρός Ανδρέας συνειδητοποιεί ότι η Ρούμπη δεν λειτουργεί, ζητά από τους γονείς του καινούργια μπαταρία. Ωστόσο, η αντικατάσταση της μπαταρίας δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Την επόμενη μέρα, η Ρούμπη, ύστερα από μια γόνιμη συζήτηση που είχε με τον αδελφό της, τον Πάρη, ο οποίος τη διαβεβαίωσε ότι δεν έχει καμία σημασία αν, κατά την επαναλειτουργία της, ο πρώτος χτύπος πρέπει να είναι «τικ» ή «τοκ», αφού το μόνο που έχει σημασία είναι να δείχνει «τη σωστή ώρα με ακρίβεια δευτερολέπτου» (σ. 25), αρχίζει να λειτουργεί ξανά, κάτι που χαροποιεί ιδιαίτερα τον μικρό Ανδρέα. Το βράδυ ο Ανδρέας (το παιδικό alter ego του συγγραφέα;) ξαπλώνει «στο πλάι, για να μπορεί να κοιτάζει τη Ρούμπη κάτω από το αχνό φως του φωτιστικού», και αποφασίζει «να μετρήσει μαζί της τον ρυθμό μέχρι να αποκοιμηθεί» (σ. 32). Μετά το τέλος της ιστορίας, ακολουθούν ασκήσεις επιμορφωτικού χαρακτήρα και προσανατολισμού (σσ. 34-36). 

Βέβαια, αν πρέπει να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα και να ακουμπήσουμε το στηθοσκόπιό μας στην καρδιά της λογοτεχνικής αυτής δημιουργίας, θα διαπιστώσουμε ότι ο Α. Πάμπουκκας δεν γράφει απλώς μια ακόμη – όμορφη μεν αλλά επιφανειακή – παιδική ιστορία. Αντίθετα, μέσα σ’ αυτή οι μικροί (μα, κάποτε, και οι μεγαλύτεροι) αναγνώστες θα ανακαλύψουν γνώσεις, πρότυπα, αξίες και αρχές τα οποία αποτελούν πολύτιμα θησαυρίσματα. Δίνουμε ορισμένα τέτοια – ατάκτως ερριμμένα και ειρημένα – παραδείγματα: 

(α) Οι σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά τους στηρίζονται στην στην αγάπη και τον σεβασμό. Οι γονείς του μικρού Ανδρέα φαίνεται να προκρίνουν τον διάλογο όσον αφορά τη σχέση τους με το παιδί τους, και μάλιστα το παροτρύνουν να διαλέξει από μόνο του το ρολόι της αρεσκείας του (δικαίωμα στην προσωπική επιλογή). Με άλλα λόγια, πιο σταράτα και πιο ενοχλητικά, η οικογένεια του μικρού αυτού παιδιού αποτελεί πρότυπο προς εξυγίανση των διαπροσωπικών σχέσεων και των ισορροπιών μέσα στους κόλπους τής κάθε οικογένειας.

(β) Η ροπή του συγγραφέα προς την προσεγμένη «αριθμολογία» διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φιλομάθεια των μικρών αναγνωστών, οι οποίοι ενδεχομένως να αποφασίσουν να ελέγξουν την εγκυρότητα των αριθμητικών δεδομένων κάνοντας τους δικούς τους υπολογισμούς (π.χ. ισχύει αυτό που υποστηρίζει ο συγγραφέας, ότι ένα ρολόι χτυπάει 43.200 «τικ» και άλλα τόσα «τοκ» κάθε μέρα;).  

(γ) Το βιβλίο προφανώς απευθύνεται σε μαθητές του δημοτικού, γι’ αυτό και το λεξιλόγιο είναι προσαρμοσμένο σ’ ένα συγκεκριμένο ηλικιακό άνυσμα. Την ίδια στιγμή, όμως, ο συγγραφέας συνειδητά επιλέγει και ορισμένες λέξεις ή φράσεις, οι οποίες βελτιώνουν το λεξιλόγιο των μικρών αναγνωστών (βλ., π.χ., τις λέξεις: μονότονος, ρουτίνα, φωσφορίζω, καλλιτεχνικοί χαρακτήρες, ρουμπινένιος, επικρατώ, άθελα, σιγομουρμουρίζω, αναρωτιέμαι, παραλείπω, απορημένος, ανυπομονησία, προκύπτει, ωφέλιμος, φιλότιμος, αναφωνώ, φουριόζος, συνωμοτικό ύφος, αχνό φως, ανεπαίσθητο χαμόγελο, συγχρονισμός). Οι λέξεις και οι φράσεις αυτές, μάλιστα, είναι τοποθημένες, πρώτον, σε ικανή απόσταση η μία από την άλλη, για να μη δημιουργούνται νοηματικά κενά, και, δεύτερον, μέσα σε καταληπτά συμφραζόμενα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να εικάσουν τη σημασία τους. 

(δ) Ο «ανθρωπομορφισμός» των δύο ρολογιών αποτελεί επιτυχημένη επιλογή, αφού με τον τρόπο αυτόν ο συγγραφέας μπορεί να μεταγγίσει ευκολότερα, και με μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας, μερικά από τα κυριότερα μηνύματά του, όπως το ότι ο μεγαλύτερος αδελφός πρέπει να νοιάζεται, να συμβουλεύει και να προστατεύει τη μικρότερη αδελφή του, ότι το χρώμα και η εξωτερική εμφάνιση είναι στοιχεία δευτερεύοντα στη ζωή των πολιτισμένων ανθρώπων («[…] δεν είναι καθόλου σημαντικό […] ούτε αν είμαστε μεγάλοι ή μικροί, πολύχρωμοι ή ασπρόμαυροι, μεταλλικοί ή πλαστικοί. Το πώς φαινόμαστε και το πόσο όμορφοι είμαστε είναι τα τελευταία που μετρούν!» [σ. 24]) κτλ. 

(ε) Ο συγγραφέας χτίζει την ιστορία του μέσα σ’ ένα επικαιροποιημένο περιβάλλον (π.χ. η αγορά των ρολογιών γίνεται από ένα πολυκατάστημα). Ταυτόχρονα, όμως, δεν διστάζει να δείξει την προτίμησή του και σε πιο παραδοσιακές και πιο ανθρώπινες συνήθειες. Έτσι, δεν είναι τελικά τυχαίο το ότι ο μικρός Ανδρέας δεν ενημερώνεται για την ώρα από κάποιο «αντικοινωνικό» τάμπλετ ή κάποιο «εξυπνακίστικο» κινητό τηλέφωνο αλλά από το επιτραπέζιο ρολόι του. Αυτός ο ευγενής ρομαντισμός ίσως να αποτελεί μια έμμεση αντίδραση του συγγραφέα στην ακοινωνησία και την έλλειψη επικοινωνίας, οι οποίες δημιουργήθηκαν εξαιτίας της αχαλίνωτης τεχνολογικής εξέλιξης.

Γενικά, «Το ρολόι που κουράστηκε» είναι ένα βιβλίο που εμπλουτίζει σημαντικά το corpus των έργων που εντάσσονται στην περιοχή της παιδικής λογοτεχνίας. Πίσω από τους χτύπους της Ρούμπη ακούμε τους χτύπους της καρδιάς ενός ευαίσθητου συγγραφέα, ο οποίος, με το βιβλίο του αυτό, προσφέρει στους μικρούς αναγνώστες του ψυχαγωγία, ηθικά ερεθίσματα, πνευματική καλλιέργεια και ψυχική ισορροπία.

Κυριάκος Ιωάννου

Είναι ιδιαίτερη τιμή για μένα να παρουσιάζω την πρώτη απόπειρα του φίλου Αντρέα Πάμπουκκα να διεισδύσει στην παιδική λογοτεχνία.

Τα παιδιά είναι δύσκολο και απαιτητικό αναγνωστικό κοινό. Θέλει μαεστρία να τους κερδίσεις και να τους κρατήσεις αμείωτο το ενδιαφέρον. Ο φίλος Αντρέας νομίζω τα έχει καταφέρει απόλυτα με το βιβλίο ‘Το ρολόι που κουράστηκε’ των εκδόσεων ‘Ηλία Επιφανίου’. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το βιβλίο έχει αποσπάσει έπαινο στον 9ο Παγκόσμιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Ελληνικού Πολιτιστικού Ομίλου Κυπρίων Ελλάδας.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε απόψε είναι η δεύτερη συγγραφική προσπάθεια του Αντρέα. Το βάπτισμα του πυρός το πήρε με τα ανατρεπτικά του – αυστηρώς για μεγάλους – ‘Αποκυήματα’ που εκδόθηκαν το 2017 από τις ίδιες εκδόσεις.

Ο Αντρέας γεννήθηκε στον Λυθροδόντα το 1985. Αφότου επέστρεψε από τις σπουδές του στη Θεολογία στην Αθήνα, ζει και εργάζεται στη Λευκωσία. Έφερε το καλλιτεχνικό μικρόβιο από μικρός, καθώς ασχολήθηκε νωρίς με τη συγγραφή και τη ζωγραφική, ενώ τα τελευταία χρόνια αφιερώνει χρόνο και στη νέα του αγάπη τη φωτογραφία. Η θετική ανταπόκριση που έτυχαν τα κείμενά του από τους αναγνώστες του ιστολογίου του, τον ώθησε στην πρώτη του έκδοση.

Το βιβλίο αποτελείται από 40 σελίδες, με χοντρό και ανθεκτικό εξώφυλλο και έγχρωμη εικονογράφηση. Οι εικόνες έχουν καθοριστική σημασία για ένα παιδικό βιβλίο. Η εικονογράφηση του ταλαντούχου κ. Σπύρου Γούση διέπεται από αισθητικούς κανόνες και χρωματική αρμονία. Οι εικόνες είναι πολύ εκφραστικές και αποδίδουν εύστοχα τα συναισθήματα των χαρακτήρων. Ενδυναμώνουν το κείμενο, συμπληρώνοντας τα επιμέρους νοήματά του. Με απλά λόγια σε κάνουν να τις χαζεύεις.

Ένα ακόμα στοιχείο που κάνει ιδιαίτερο αυτό το βιβλίο είναι ότι στο πίσω μέρος υπάρχει παράρτημα με δημιουργικές δραστηριότητες για τα παιδιά. Υπάρχουν ασκήσεις εκμάθησης της ώρας, θέματα για συζήτηση και προβληματισμό με γονείς και δασκάλους καθώς και εικόνες για χρωμάτισμα.

Η Ρούμπη, το κόκκινο επιτραπέζιο ρολόι του μικρού Αντρέα έχει κουραστεί να χτυπά συνέχεια τικ τοκ τικ τοκ. Έχει βαρεθεί να κάνει συνέχεια το ίδιο πράγμα. Πόσοι από μας δεν έχουμε βρεθεί στη θέση του, να μας έχει καταβάλει η καθημερινότητα! Να νιώθουμε καταβεβλημένοι και να αποζητούμε ένα διάλειμμα από τη ρουτίνα. Έτσι λοιπόν και η πρωταγωνίστρια αποφασίζει να κάνει ένα διάλειμμα. Αναλογίζεται όμως τη σημασία της αποστολής της και παίρνει την απόφαση να συνεχίσει. Μέχρι εδώ όλα καλά… όταν όμως τελειώνει το διάλειμμα δυσκολεύεται να αποφασίσει πως θα συνεχίσει να χτυπά, με το τικ ή με το τοκ; Θα συνεχίσει εκεί που σταμάτησε ή θα ξεκινήσει πάλι από την αρχή; Μεγάλο δίλημμα, προβληματισμός και αγωνία. Τη λύση θα δώσει ο Πάρης, ο μεγάλος αδελφός της Ρούμπη: ‘‘Δεν έχει καθόλου σημασία πως θα ξεκινήσεις να χτυπάς, αρκεί να είσαι ακριβής και συνεπής!’’

Εκείνο που μου έκανε εντύπωση εξαρχής, σ’ αυτό το βιβλίο είναι η πρωτοτυπία και η αμεσότητά του. ‘’Το ρολόι που κουράστηκε; Πολύ πρωτότυπη ιστορία, δεν την έχω ξανακούσει’’, σκέφτηκα διαβάζοντας τον τίτλο. Σε προκαλεί και σε προσκαλεί να το διαβάσεις.
Το βιβλίο κινητοποιεί τη φαντασία και τον προβληματισμό των παιδιών ανάλογα με την ηλικία τους. Διακατέχεται από στοχασμό και καλοδουλεμένους χαρακτήρες. Οι ζωντανές και λεπτομερείς περιγραφές μας κάνουν να βλέπουμε μπροστά μας το κουρασμένο ρολόι και να ακούμε ακόμα και το τικ τοκ του. Ο συγγραφέας σέβεται τα παιδιά και τον κόσμο τους, χωρίς να παραβιάζει τον ψυχισμό τους.

Ο Αντρέας χωρίς περιττολογίες, διδακτισμούς και νουθεσίες που κουράζουν τα παιδία (και όχι μόνο), θίγει ζητήματα που αφορούν την εποχή μας και δίνει εύστοχα κάποια ανθρώπινα μηνύματα: της διαφορετικότητας, της αποδοχής και του ρατσισμού. Ο Πάρης μας συμβουλεύει ότι: το πώς φαινόμαστε εξωτερικά δεν έχει τόση σημασία στις σχέσεις μας με τους άλλους, όσο το πως είμαστε εσωτερικά, δηλαδή ο χαρακτήρας και η ιδιοσυγκρασία μας. Εναντιώνεται στο ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία που δηλητηριάζουν τις καρδίες των παιδιών μας. Και τέλος, μας εκμυστηρεύεται ότι τα λαθάκια μπορεί να είναι χρήσιμα φτάνει να παίρνουμε ένα ωφέλιμο μάθημα από αυτά.

Θεωρώ ότι είναι περιττό να αναφέρω τα αμέτρητα ωφελήματα της ανάγνωσης βιβλίων από τα παιδιά. Στις μέρες μας αυτή η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη μας έχει ρουφήξει το μυαλό και μας απομακρύνει από ένα υγιές τρόπο καλλιέργειας και ψυχαγωγίας: την ανάγνωση βιβλίων. Πρέπει να αντισταθούμε! Πρώτα εμείς και μετά να το διδάξουμε στα παιδιάς μας με το παράδειγμά μας. Η αναγνωστική κουλτούρα αποκτάται μέσω της μίμησης. Όταν τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να διαβάζουν συστηματικά και να το απολαμβάνουν θα θελήσουν να βουτήξουν και αυτά στον μαγικό κόσμο του βιβλίου.

Κι αν μια νύχτα ακούσετε ‘τικ τικ τοκ τικ’ αντί το αναμενόμενο ‘τικ τοκ τικ τοκ’ μην πανικοβληθείτε, ο ρυθμός της ζωής δε χάνεται!

Τώρα που πλησιάζουν γιορτές, ας προσφέρουμε στα παιδιά μας πνευματική τροφή χαρίζοντάς τους ένα αξιόλογο βιβλίο.

Αγαπητέ Αντρέα εύχομαι το ρολόι της έμπνευσής σου να συνεχίζει να χτυπά ακούραστα και ρυθμικά, χαρίζοντας μας τροφή για σκέψη και προβληματισμό, ευχαρίστηση και ψυχαγωγία, εκτελώντας χρέη μυσταγωγού στα μονοπάτια της Λογοτεχνίας. Καλοτάξιδο να είναι!

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας και καλές αναγνώσεις σε όλους μας!

Μαριάννα Νικολάου