Τα τσαλακωμένα φτερά της πεταλούδας – Έλενα Μακρυγιάννη Βρυωνίδου

Έλενα Μακρυγιάννη Βρυωνίδου, Τα τσαλακωμένα φτερά της πεταλούδας,

Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2014

Στα χέρια σας κάποιοι ήδη κρατάτε –άλλοι θα κρατήσουν – το βιβλίο της πρωτοεμφανιζόμενης στον κόσμο της λογοτεχνίας Έλενας Μακρυγιάννη-Βρυωνίδου.

Όλοι της ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο.

Η πρώτη μας γνωριμία μ’ ένα βιβλίο είναι το εξώφυλλο του, το οποίο στο πρωτόλειο βιβλίο της Έλενας, είναι φτιαγμένο από τη Θεοφορία Κινικλή. Το γαλάζιο βλέμμα του εικονιζόμενου θηλυκού προσώπου, το οποίο είναι εν μέρει ελλιπές, καθώς και το στεφάνι στο μέτωπο, μας παραπέμπουν στην έννοια του «αγγελικού». Αγγελική και το όνομα του κοριτσιού, που θα δεσπόσει τις ζωές των χαρακτήρων στην ιστορία. Και βέβαια δύο πεταλούδες, η μία στο οπισθόφυλλο, που τ’ ανοιγμένα τους φτερά, μας φτερουγίζουν στην ελπίδα και την προσμονή του καλύτερου. 

Στη συνέχεια, όπως εξελίσσεται το βιβλίο θα συναντούμε τις πεταλούδες να είναι οι αγαπημένες των χαρακτήρων με διάφορους τρόπους : όπως π.χ. σ’ ένα παιδικό βιβλίο ή να γίνονται αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού ή να γίνονται ακόμα και σύμβολο αντίστασης.

Μαζί με το εξώφυλλο κι ό τίτλος. Ο τίτλος μας προϊδεάζει συνήθως και μας πείθει για το αναγνωστικό ταξίδι. Στην περίπτωση της Έλενας μας ξυπνά αντιθετικές σκέψεις. Το επίθετο «τσαλακωμένα» μας παραπέμπει σε αγωνιώδες και σε δύσκολο θα έλεγα οδοιπορικό όπως είναι κι η ίδια η ζωή. Σ΄ αντιπαράθεση όμως, τα «φτερά της πεταλούδας» μας οδηγούν στην ανύψωση αλλά και σε μια διάνοιξη αγωνιστικού περιεχομένου. Στη δυναμική, που κρύβει κάθε ανθρώπινη ψυχή ενάντια στη ματαιότητα, στη συμφορά, στην απώλεια για να  θυμηθούμε και το Παπαδιαμαντικό: «σαν νάχαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου».

                                                ***

Με το μετροφύλλημα των πρώτων σελίδων κάνουμε μια βαθύτερη γνωριμία με τη συγγραφέα όχι μόνο από το σύντομο βιογραφικό της κι η οποία φανερώνει αμέσως την ευαισθησία, την ευγενική καταγωγή και παιδεία της. Η αφιέρωσή της, σε μια κοπέλα που έφυγε αναπάντεχα και ξαφνικά απ’ τη ζωή αλλά και οι ευχαριστίες στην οικογένειά μα και προκαταβολικά στους αναγνώστες της, κι ας της είναι άγνωστοι. Τούτο δηλώνει ταυτότητα ανοιχτής καρδιάς και σεβασμού.  

Κι όπως αρχίζει με το πρώτο κεφάλαιο το αναγνωστικό μας ταξίδι γνωρίζουμε τα κύρια πρόσωπα δυο νέους ανθρώπους τον Δημήτρη και την Ειρήνη μαζί με τη χήρα μητέρα της την Αλεξάνδρα. Άνθρωποι απλοί, της καθημερινότητας και διπλανής πόρτας. Άνθρωποι, που τους συναντούμε παντού, του μεροκάματου με αρχές, με όνειρα και μαχητικότητα για να δημιουργήσουν όσο καλύτερα μπορούν τη ζωή τους, με πρώτο και καλύτερο υλικό , την αγάπη. Οι χαρακτήρες τους κτίζονται με επιτυχημένες λέξεις και πολλά επίθετα από τη συγγραφέα. Ένα δείγμα: «Η Ειρήνη όμορφη και συνεσταλμένη, με καστανά μάτια και μαύρα μακριά μαλλιά, λεπτοκαμωμένη, ξεχώρισε αμέσως ανάμεσα στις άλλες κοπέλες με τη μοναδική της λάμψη. Κι εκείνος, ομορφάντρας, ψηλόλιγνος με πράσινα μάτια και μαύρα μαλλιά, γλυκός και πάντα πρόθυμος να βοηθήσει τους πάντες».

Το αναγνωστικό ξεκίνημα, το συνοδεύει ακόμα και μια γέννηση, της Μερσίνης. Η γέννηση ενός μωρού είναι το θαύμα της ζωής, είναι το χάδι, η ελπίδα από βελουδένια φτερά πεταλούδας. Και μάλιστα η Έλενα την τοποθετεί στη μεγάλη της χριστιανοσύνης γιορτή των Χριστουγέννων, τη θεία γέννηση.

                                                  ***

Χωρικός σκηνικός χώρος η πόλη της Λεμεσού και χρόνος 1962, ο οποίος βέβαια τρέχει και εξελίσσεται.

Στο δεύτερο κεφάλαιο η φαντασία της συγγραφέας μας μεταφέρει σε μια άλλη οικογένεια, πρωτοχρονιά, στο αρχοντικό του μεγαλοεπιχειρηματία Γεωργιάδη που «στο ρεβεγιόν τελούν τους αρραβώνες της μοναχοκόρης τους Σοφίας με τον γιο του επίσης μεγαλοεπιχειρηματία Μανώλη Ιωαννίδη, Βασίλη».

Όπως θα έχετε καταλάβει είναι τα κύρια πρόσωπα, χαρακτήρες της όλης ιστορίας μαζί με το κορίτσι της Σοφίας, την Αναστασία. Πώς θα δεθούν και συνδεθούν και πώς θα επιδράσουν οι ζωές των προσώπων θα το διαβάσετε.

                                                       ***

Η συγγραφέας δημιουργεί το σκηνικό και την εξέλιξη της όλης ιστορίας της σε δυο κοινωνικά επίπεδα, τα οποία χαρακτήριζαν το νησί μας τη δεκαετία του ΄60. Το πρώτο επίπεδο είναι οι άνθρωποι της εργατικής θα έλεγα τάξης που με το πέρασμα των χρόνων αναπτύσσεται σε αστική. Το δεύτερο είναι αυτό των πλουσίων και σε εισαγωγικά «αριστοκρατικό» που με τα χρόνια χάνει την αίγλη του , αφού σε μια απελευθερωμένη, ανεξάρτητη πια Κύπρο επέρχεται η δημοκρατία με την ισοπολιτεία, ισονομία, ισότητα, έννοιες που τις γέννησε η δημοκρατική Αθήνα του Περικλή και του Κλεισθένη τον 5^ον π.Χ. αιώνα και βέβαια ο αγώνας του ’55 ο οποίος αναφέρεται.

Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες των δύο τάξεων, όπως εξελικτικά τους διαβάζουμε στη μυθιστορία, με λεκτικά στερεότυπα όπως ξεπετιούνται μέσα απ’ το κείμενο.

Χαρακτήρες λοιπόν αντίθετοι. Κουβαλούν εντός τους την κοινωνική τους τάξη και τις ιδιάζουσες προσωπικές τους προσεγγίσεις απέναντι στη ζωή και στα γεγονότα που την περιχαράζουν. Γίνεται η διάρρηξη του στεγανού ορίζοντα της κλειστής κοινωνίας του άστεως, όπως ο αχανής χρόνος διέρχεται ανελέητος και συμπυκνώνει τη δραματική ανάπτυξη της ιστορίας. Ταξίδι προς το κέντρο της ζωής με συνακόλουθα τις εξής εμπειρίες: αυτήν της ματαίωσης, της φθοράς, της αγωνίας, το θανάτου μα και της μεταθανάτιας αίσθησης. Ταυτόχρονα την έκρηξη στην αναζήτηση των ονείρων, της ελπίδας και της αναμονής στο καλύτερο αύριο, το οποίο η πένα της συγγραφέας θα το προσφέρει.

Απ’ το βιβλίο δεν λείπει και το θρησκευτικό συναίσθημα, κι αυτό δυνατό χαρακτηριστικό και όπλο των ανθρώπων του τόπου μας, για να ανταπεξέλθουν των δυσκολιών.

«…Η χαρά της ήταν απερίγραπτη. Μαζί κι η αγωνία της να πάνε όλα καλά. Και βοήθησε η Παναγία κι όλα πήγαν καλά», θα διαβάσετε.

Στο όλο έργο καταγράφονται κοινά αισθήματα και προβάλλει τη συνάντηση των ανθρώπων με το βαθύτερο είναι τους με τις αγωνίες της καθημέρας, τους φόβους, τις αποτυχίες, τα αδιέξοδα που «τσαλακώνουν» τα φτερά αλλά δεν τα «τσακίζουν». Παραμένει το κουράγιο και μια μόνιμη ελπίδα, όπως το πέταγμα της πεταλούδας για ένα καλύτερο κόσμο, μακριά από την αδικία, την υπεροψία και υπερβολή. Γράφει η συγγραφέας: «ποτάμι η ζωή, άλλοτε ήσυχο, άλλοτε αγριεμένο. Αν ήσουν τυχερός μπορούσες να το περάσεις αλώβητος ίσως με κάποιες μικρές εκδορές στο σώμα σου…».

                                                  ***

Η αφηγηματική τεχνική της Έλενας εντοπίζει τα κοινωνικά φαινόμενα που συνθέτουν τον κόσμο της Κύπρου- θα έλεγα ακόμα και σήμερα- κι ας προσπαθούν «κάποιοι» ν’ αλλάξουν τη δομική μας, να μας κάνουν υποτακτικούς. Απλώνει λοιπόν επιδέξια τη βαρύτητα των ουσιαστικών κοινωνικών φαινομένων με πλέγμα την ενσυναίσθηση και τα αισθήματα που κατακλύζουν τους ήρωες, οι οποίοι έντονα τα βιώνουν. Η ζωή τους διαπερνά τις διαστάσεις της οικογένειας, της φιλίας, του διαζυγίου, της μονογονεϊκής οικογένειας, της κουμπαριάς, της υιοθεσίας, της μετανάστευσης, ακόμα και του θανάτου. Όλα ανακτούν μια ιδιάζουσα προοπτική  μέσα στο χρονικό πλαίσιο του μυθιστορήματος.

Ο θεσμός και οι σχέσεις της οικογένειας προσδίδει στο έργο ένα υπαρξιακό συγκλονισμό μέχρι και το τέλος. Τα πρόσωπα που τις αποτελούν αναμετρούνται στην αγάπη, την κατανόηση, τη συμπαράσταση. Αυτά υποσκελίζουν την αδιαφορία, τον ατομικισμό. Τον εγωισμό, καταστάσεις τις οποίες διαπιστώνουμε σε λίγες οικογένειες σύμφωνα με τα κυπριακά δεδομένα.

Ο ρόλος της μητέρας, μα και του πατέρα, της γιαγιάς συντάσσουν ιδιαίτερα τον κόσμο της τρυφερότητας, της θαλπωρής, του οικείου. Της αγκαλιάς, της στοργής που κάθε ανθρώπινο ον, αναζητά. Η γραφίδα της Έλενας, ως ψυχολόγου την προσφέρει άπλετη κι ατέλειωτη ως και συγκινητική.

«Η γιαγιά Ουρανία και η γιαγιά Αλεξάνδρα ήταν πάντα εκεί, άγρυπνοι φρουροί, να τις υποδεχτούν με ανοιχτές αγκάλες».

Η φιλία, είναι ο αντίποδας του κοινωνικού ιστού της οικογένειας. Στο συναίσθημα αυτό όλοι οι άνθρωποι βρίσκουν και βιώνουν πολύτιμα συναισθήματα, τέτοια που ομορφαίνουν την καθημερινότητα και που άλλο τόσο συγκροτούν άμυνες αλλά και αγωνιστικότητα στις δύσκολες στιγμές που ο καθένας έχει συμμετοχή. Ο άνθρωπος σύμφωνα με κοινωνικοφιλοσοφικές μελέτες είναι ον κοινωνικό και για τούτο απ’ τη στιγμή που συνειδητοποιεί την ύπαρξη του αναζητά τον «άλλο», τον «δίπλα», τον συνάνθρωπο! Κι έτσι διαπιστώνουμε πως η ζωή αναπτύσσεται και διαπνέεται απ’ τη συντροφικότητα, τη συμπαράσταση, την αυτοπεποίθηση, την αλληλεγγύη και η μοναξιά, η εσωστρέφεια, η μελαγχολία διαγράφονται. Μικρό δείγμα απ’ τα γραφόμενα της Έλενας: «Κορίτσια, σας ευχαριστώ. Τι άλλο να ήθελα από σας τις δυο; Όλα μου τα έχετε χαρίσει απλόχερα. Αγάπη, συμπαράσταση, φιλία, βοήθεια είπε και ξέσπασε σε κλάματα». Είναι σαφές πως εκφράζεται διακειμενικά σε σχέση με το γενικότερο κλίμα της εξέλιξης της ιστορίας, όπως η συγγραφέας ξετυλίγει και συλλειτουργεί και τ’ άλλα της κοινωνίας δομικά στοιχεία όπως η κουμπαριά. Μια επέκταση της φιλίας. Ιερός κι αυτός δεσμός προπάντων αν η κουμπαριά έχει προέλθει από το μυστήριο της βάφτισης. Ο κόσμος του νησιού μας αδελφικά την τιμά.

Τούτα τα κοινωνικά φαινόμενα συνδρομούν και επιβάλλονται με αφηγηματική αρτιότητα για να γίνει λόγος παραβολικός ώστε να αναδειχτεί τόσο η δύναμη της ζωής όσο και η παντοδυναμία του θανάτου και πέρα απ’ αυτόν. Μέσα απ’ την ψυχογραφία και την υπόδειξη του αρχέτυπου φόβου που έχει ο άνθρωπος και την αίσθηση του αναπότρεπτου συναντούνται οι χθονίες δυνάμεις με τις αγγελικές. Τοιουτοτρόπως συνάπτονται διαχρονικά οι δυνάμεις της ζωής και του θανάτου αμοιβαίως. Ενδεικτικός ο διάλογος της Μυρσίνης με γη γιαγιά Αλεξάνδρα. «Τι να σου πω κοριτσάκι μου; Σάμπως ξέρω κι εγώ! Για ένα πράγμα μονάχα είμαι απόλυτα σίγουρη. Πως η ψυχή δεν πεθαίνει ποτέ».

Με δεδομένα τα παραπάνω δεν μας εκπλήσσει που στο βιβλίο της Έλενας διαβάζουμε και για την ξενιτιά. Η μετοίκηση, η μετανάστευση είναι απόηχος της στέρησης τόσο της οικονομικής, όσο και των ευκαιριών για δημιουργία και όνειρα. Άξονας που δένει μα και συγχρόνως απομακρύνει από τον γενέθλιο τόπο, την πατρίδα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον το θέμα, αφού ξετυλίγει σωρεία συναισθημάτων και γεγονότων. Ο χρόνος γιγαντώνεται και ταυτόχρονα θρυμματίζεται. Οι στιγμές ανακτούν μια αγωνιώδη προοπτική μέσα στο ανεξέλεγκτο χρονικό ρολόι και της επίπονης, επίμονης του επαναπατρισμού και του «νόστιμου ήμαρ» ώρα.

«Τι λες, Ειρήνη μου;» ρώτησε όλο αγωνία η κ. Αλεξάνδρα.

«Μάνα, έρχομαι γράφει…»

«Θεέ μου, έρχεται το παιδί μου! Φώναξε έχοντας τα μάτια γουρλωμένα και το στόμα ανοιχτό».

                                           ***

Με τρυφερή αφοσίωση και προσοχή στο βιβλίο θίγεται ο κοινωνικός όρος της υιοθεσίας. Με διάθεση προσφοράς και λεπτότητας θα χειριστεί τον όρο η Έλενα Μακρυγιάννη-Βρυωνίδου, όπως κι ο τρόπος που θα μάθει το παιδί για την αληθινή του μητέρα. Οι αναγνωστικές στιγμές πολύ συγκινητικές.

Δεν μπορώ να κλείσω την όλη παρουσίαση του βιβλίου της Έλενας χωρίς ν’ αναφερθώ πως ο υπόλοιπος πληθυσμός των προσώπων τα οποία παρελαύνουν στην ιστορία τόσο αυτών που πρωταγωνιστούν ή διαλέγονται στο προσκήνιο, όσο κι αυτών που δευτεραγωνιστούν στο παρασκήνιο συνδράμουν κι αποκαλύπτουν την όλη ζωτική πραγματικότητα της μυθιστορίας. Με ρεαλιστική πορεία, κυλάει στην αλάνθαστη υπέρβαση του ορίζοντα και στη συνακόλουθη ανάδειξη του ανθρώπου. Αυτό, το κυρίαρχο ιδεώδες του ανθρώπου, με προοπτική και στόχο την Ανθρωπιά, την Αγάπη και μόνο αυτά. Κι αυτά βρίσκονται στο πέταγμα της πεταλούδας κι ας για λίγο έχουν τσαλακωθεί τα φτερά της…

Επίλογος η ευχή μου «Καλή ανάγνωση».

Μαρία Περατικού Κοκαράκη