Σε μια στροφή του καρουζέλ – Έλενα Μακρυγιάννη Βρυωνίδου

Έλενα Μακρυγιάννη Βρυωνίδου, Σε μια στροφή του καρουζέλ,

Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2016

«Η παρουσία των άλλων ως κοινωνικές διαστάσεις».

Κυρίες και κύριοι, φίλοι κι αναγνώστες της Έλενας αλλά και στενά αγαπημένοι της οικογένειάς της.

Η αποψινή βραδιά για όλους μας ξεχωριστή, γιατί τα χέρια μας ζεσταίνονται από το 2^ο βιβλίο της Έλενας και πάλι από τις εκδόσεις Ηλία Επιφανίου, ο οποίος έμπρακτα δηλώνει την αγάπη του για το βιβλίο και συμβάλει στην πνευματικότητα του ημικατεχόμενου τόπου μας αγνοώντας τις δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες του καιρού μας.

Το εξώφυλλο λιτό συνάδει με τον τίτλο «Σε μια στροφή του καρουζέλ». Και στα αχνά του φωτάκια της εικόνας δηλώνει το επιμελημένο, καλαίσθητο, και φροντισμένο της έκδοσης.

Το παιγνίδι του καρουζέλ συνοδευμένο από την χαρακτηριστική μουσική του, είναι σ’ όλους μας όχι μόνο γνωστό αλλά και πολύ οικείο. Κι αυτό γιατί όχι μόνο παίξατε παιδιά μαζί του στο λούνα παρκ, αλλά το είχαμε ή κι έχουμε ακόμα αρκετοί ως αγαπημένο μπιμπελό στο σπίτι μας.

Κι όπως ξεκινά το στριφογύρισμα του καρουζέλ στα θελκτικά του λούνα παρκ πολύχρωμα φώτα ή στο σπίτι μας όταν το κουρδίζουμε για να ευχαριστηθούμε τη θέαση και την ιδιόμορφη μουσική του, ή να σπάσουμε τη μονοτονία, έτσι ξεκινά και το ταξίδι ανάγνωσης γυρνώντας τις σελίδες του βιβλίου της Έλενας.

Απ’ την αφιέρωση της «σ’ όλους όσους κατάφεραν να ξεκλειδώσουν το λουκέτο της καρδιάς τους», ο αναγνώστης όχι μόνο νιώθει τη συγγραφέα συνταξιδιώτη του, αλλά και τη θαλπωρή που μπορεί να μας προσφέρει η ψυχή της, αφού έχει σπουδάσει ψυχολογία. Αυτό τη βοηθά να κτίσει ανθρώπινους, της διπλανής πόρτας χαρακτήρες. Στην επόμενη σελίδα αποκαλύπτει την ευγένεια της που πηγάζει απ’ την διαπαιδαγώγηση των αξιέπαινων γονιών της κ. Λάκη και κ. Άννα Μακρυγιάννη, και με τη φράση «ένα μεγάλο ευχαριστώ στους φίλους αναγνώστες» ολοκληρώνει την αρχοντιά της ψυχής της με τις εισαγωγικές της σελίδες.

Στη συνέχεια θα σας εκθέσω με ποιο τρόπο συμπλέκονται αλλά και ανατρέπονται οι «άλλοι» συνάνθρωποι και δικοί μας. Πώς γίνονται απ ΄την πένα της Έλενας κοινωνικές οντότητες, διαστάσεις αλλά και σπονδυλικές στήλες στου κάθε ανθρώπου την πορεία, όπως ακριβώς γυρίζει και το καρουζέλ σ’ ένα παιγνίδι κύκλων. Η ζωή της κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας σε κύκλους που την περικυκλώνουν τα ανάλογα γεγονότα της, – τ’ αλογάκια- σκύβουν το κεφάλι, ή καλπάζουν με σηκωμένο το κεφάλι , και τη χαίτη-αυχένα. Μ’ αυτή τη φιλοσοφική παραλλήληση η συγγραφέας μας έχει ως άξονα της συγγραφικής της σκέψης το καρουζέλ, το οποίο συναντάμε σε διάφορες βιωματικές στιγμές και «μορφές» αλλά και καταστάσεις στην εξέλιξη της πλοκής. Επίσης γίνεται και σημείο-τόπος συνάντησης μα και αναφοράς των χαρακτήρων που στυλοβατούν τη μυθιστορία της.

Ανοίγοντας τη σκέψη μου καθώς διάβαζα καταστάλαξα στην άποψη πως η συγγραφέας έκτισε την όλη μυθιστορηματική της οδό στην εξής στοχαστική –προφανή σύλληψη: πως ο κεντρικός στύλος του καρουζέλ είναι η ίδια η ζωή, τ ΄άλογα τα γεγονότα, οι καταστάσεις οι ενέργειες της. Oι αναβάτες άνθρωποι οι οποίοι στις στροφές του αντιμετωπίζουν τα διάφορα σκαμπανεβάσματα, δυσκολίες, ταλαιπωρίες, δυσάρεστα, ευχάριστα, δάκρυα, γέλια, χαρές , λύπες μα και εκπλήξεις. Ο ινδός ποιητής Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ λέει πως «η ζωή είναι μια έκπληξη γι’ αυτό κι αξίζει να τη ζήσεις». Αυτό ξεδιπλώνει με τον δικό της συγγραφικό τρόπο η Έλενα: « τα αλογάκια άρχισαν να γυρίζουν ξανά. Σε πολύ λίγο η μουσική ξανάρχισε, το ίδιο κι ο χορός των αλόγων. Τι όμορφα και περήφανα που ήταν! Έτσι ήταν κάποτε και εκείνη!» (σελ.15)

Το σκηνικό της μοτίβο ξεκινά απ’ τη Γεροσκήπου, ακολουθεί το Παραλίμνι-Αγ. Νάπα για να ανοιχθεί στο νησί της Κεφαλονιάς, Αθήνα, το Κοιλάνι για να τιμήσει το σύζυγό της και τους γονείς του, και μετά στην Ευρώπη, Βαρκελώνη, Ρώμη, συνιστώντας τις διάφορες εναλλαγές της ζωής στις στροφές του καρουζέλ.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 3 μέρη και αυτό το κάνει πιο ευανάγνωστο, ευσυνόητο, γλαφυρό, επεκτείνοντας το σε ζωηρό ενδιαφέρον, ώστε να μην μπορείς να τ’ αφήσεις απ’ τα χέρια σου.

Τα κοινωνικά κυπριακά δεδομένα ανοίγονται κι αποτυπώνονται μέσα στον χρόνο, ο οποίος σύμφωνα με τον Άλμπερτ Καμύ συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της ανθρώπινης πορείας και πολλές φορές γίνεται άσπονδος εχθρός του αφού είναι προσαρμοσμένος στις στροφές του καρουζέλ και αφού τα σκοινιά των γεγονότων του σηκώνουν το κεφάλι ή τον αναγκάζουν να το σκύβει στη ματαιότητα.

Οι χαρακτήρες εμπλέκονται σε τούτα τα κυπριακά κοινωνικά δεδομένα, με ετικέτες πρωταγωνιστών αλλά και δευτεραγωνιστών αλλά και των «άλλων», όπως εξελίσσονται τα δρώμενα στα στριφογυρίσματα του καρουζέλ, με ζωντανές περιγραφές. Τούτες αποπνέουν τους άρτια σκιαγραφημένους χαρακτήρες, οι οποίοι συνθέτουν με αρετές, πάθη, αδυναμίες, ενοχές , δυναμισμό τον μυθιστορηματικό καμβά της πλοκής.

Θαρρώ πως 1^ος πυλώνας της μυθιστοριογραφίας, που η συγγραφέας προτείνει περιγράφοντας την κυπριακή εποχή της προηγούμενης γενιάς (των παππούδων μας) είναι η οικογένεια. Μια οικογένεια δεμένη στα «πρέπει» του τάχα καθωσπρεπισμού αλλά και στα εγωιστικά «θέλω» κάποιων, αδιαφορώντας για τους πόθους τα όνειρα του άλλου κι ας είναι και το παιδί τους. Οικογενειακά περιβάλλοντα «φυλακές» που με το γύρισμα του αιώνα ξεκλείδωσαν κι ελευθέρωσαν τα μέλη τους. Σ’ αυτή την επιτυχή κατηγοριοποίηση της κοινωνίας βασικός συντελεστής παραμένει ο άνθρωπος ο οποίος αδυνατεί να αντιδράσει όχι γιατί δεν θέλει αλλά γιατί σέβεται τις «αρχές» τα ήθη και τα έθιμα της εποχής του. Συντηρεί τις ρίζες που μπορεί όχι μόνο να αναζητηθούν και μελετηθούν από τυχόν κοινωνιολόγους αλλά κι από τις σημερινές νεανικές κυπριακές υπάρξεις για να μάθουν τη γραμμή της κοινωνικής τους προέλευσης, εξέλιξης και προορισμό. Ακόμα για να σεβαστούν την ελευθερία που σήμερα απολαμβάνουν, μα και την κατανόηση που δείχνουν οι σημερινοί γονείς.

Η δυναμική παρουσία των «άλλων» με ακραία τραγικότητα και ωμότητα προβάλλεται ώστε να διατηρηθεί η ελπίδα και η αισιοδοξία για το μέλλον. Η φοβική κρίση που καταλαμβάνει την πρωταγωνίστρια της ιστορίας Φωτεινή, θα της αποκαλύψει ταυτόχρονα το παράλογο της ζωής σε μια στροφή του καρουζέλ μα και συγχρόνως την αφοπλιστική ανατροπή και το ανεξήγητο της ελπίδας και αισιοδοξίας που συμβαίνει στο κλάσμα του χρόνου και την κοινωνική αλληλεπίδραση της αλλαγής, την απογοήτευση και τη ψευδαίσθηση των ονείρων της. Οι αρνητικές αποχρώσεις του χρόνου εντοπίζονται στο «χαμένο» της χρόνο κι ας μην έχει σταματήσει να επισκέπτεται και να ατενίζει τις στροφές του καρουζέλ μα και την απόφασή της να γίνει συλλέκτρια των μικρογραφιών του. Ο χαμένος χρόνος αναφέρεται στο διάστημα εκείνο κατά το οποίο η Φωτεινή αφήνεται στην τύφλωση του φόβου της. Των ενοχών της που την παραλύουν και τη μετατρέπουν σε μια ύπαρξη ανίκανη ν’ αντιδράσει και να επαναστατήσει και να κατορθώσει την ανατροπή. Υποτάσσεται σε ανούσιες κοινωνικές συμβάσεις. Εδώ η Έλενα μου θύμισε το θεατρικό έργο του Λόρκα «Το σπίτι της Μπερνάντ Άλμπα σελίδα 154 «…έσμιγαν οι στάλες της βροχής με εκείνες από τα δάκρυά της και ξέπλεναν βαθιές πληγές. Και έμοιαζε όλο αυτό σαν ιεροτελεστία, βάλσαμο στην κουρασμένη της ψυχή».

Το μέλημα της συγγραφέως είναι ν’ αποδώσει με ακρίβεια και με όλους τους λογοτεχνικούς τρόπους τη δομή της κυπριακής κοινωνίας. Τις πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τις κυπριακές συνήθειες των ανθρώπων, πως συμπεριφέρονται πως απ’ τους «άλλους- γείτονες» γίνονται δικοί και συμπαραστάτες, συμπάσχοντες, συντρέχοντες. Η συναλλαγή με τους άλλους, γίνεται τάση που επιτείνει την περίπτωση που τα συμβάντα στις στροφές του καρουζέλ κρίνοντας απόλυτα σημαντικά, καταλυτικά για την εξέλιξη της ιστορίας. Το παρελθόν όμως κι ας έχει κατασπαταληθεί μετατρέπεται κι ανατρέπεται σε κάποια αναπάντεχη στροφή , στη στροφή του καρουζέλ που με τους «άλλους» συμπαίχτες καταλαμβάνουν σημαντικό τμήμα της ζωής. Γίνονται σημαντικές υπαρξιακές παρουσίες αυθεντικές χωρίς υποκριτικές συμπεριφορές. Έτσι στο παιγνίδι του καρουζέλ ο χαμένος χρόνος μεταποιείται σε κερδισμένο με τα συστατικά της ξεγνοιασιάς της χαράς, της εμπιστοσύνης, της ευδαιμονίας και γιατί όχι και της ευτυχίας. Οι μικροχαρές της ζωής βελτιώνουν και αναβαθμίζουν την καθημερινότητα και συνιστούν βελτιωμένη κατάσταση στον αγώνα του εφικτού και στην αναβάθμιση του παρόντος. Στην αναθεώρηση και αναδιοργάνωση της ζωής. (Σελίδα 113 τελευταία παράγραφο). «Εκείνη τη μέρα, χωρίς η ίδια να το είχε συνειδητοποιήσει, ούτε καν αντιληφθεί, ίσως και να είχε τοποθετήσει εκείνο το πρώτο λιθαράκι, που δεν ήταν άλλο από τον δρόμο προς την εσωτερική αναζήτηση, την ψυχική δύναμη, την αλλαγή και τη θέληση για ζωή…»

Η στέρηση, η μοναξιά, οι απαγορεύσεις, σε κάνουν να αντιμετωπίσεις ξεκάθαρα τον εαυτό σου και τις σχέσεις με τους άλλους και τη ζωή κι ας βρίσκεσαι μηχανικά και τυπικά σ’ ένα αλογάκι του καρουζέλ. Τα εξωτερικά γεγονότα οδηγούν στη συλλογιστική εστίαση και η τυπικά μοναχική Φωτεινή μέσα από την παρουσία των «άλλων» βρίσκει το νόημα της ελπίδας, της προσδοκίας του μέλλοντος, την έννοια του Θεού, την απώλεια και τον θάνατο, την κοινή μοίρα των ανθρώπων, μα και τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης έτσι σε μια στροφή του καρουζέλ.

Με αιτία την ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί ή να φανερώνει δια του λόγου την παρουσία του αναπτύσσεται το υπέροχο αίσθημα κοινωνικής δομής της φιλίας. Σ’ αυτή τη φιλική κατάσταση που συγκροτείται από μεγάλες στιγμές δοσίματος, η προσφορά αλλά και η κοινωνική ευαισθησία για τη δημιουργία της συμπαράστασης αλλά και συμβίωσης θα γίνουν λιμάνια και ανάσες και συμπάσχουσας παρουσίας των «άλλων». Σ αυτό το σκηνικό θα κληθεί η Φωτεινή να δράσει διαδραστικά, και επώνυμα παραμερίζοντας φόβους κι αναστολές . Με πρόσήμο τη φιλία ο χαρακτήρας της Φωτεινής θα μεταλλαχτεί και στο καρουζέλ της ζωής ,τόσο διαφορετικά, και άλλο τόσο διεξοδικά αφομοιώνοντας και διαγράφοντας τους τάχα κανόνες. Η μετάλλαξη και αλλαγή θα γίνει σταδιακά και διαπιστώνοντας, πως βρίσκεται ανάμεσα στους άλλους οι οποίοι της ανοίγουν αγκαλιά κατανόηση και που το ενδιαφέρον τους είναι η χαρά κι ευτυχία της. (Σελ. 281-282 ) «Κι ήθελε τόσο πολύ να της χαρίσει όσο φως κατάφερε να μαζέψει στη δική του καρδιά».

Επανερχόμενη θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσα τη σύλληψη της συγγραφέως αλλά κι ο τρόπος που μυθιστορηματικά χρησιμοποιεί το καρουζέλ, το εικονοποιεί και το διασκορπά σ’ όλο το βιβλίο. Τους πυλώνες της κυπριακής κοινωνίας που έκτισε ή δόμησε τους χαρακτήρες που υφαίνουν τη ζωή, οικογένεια, φιλία, γονείς, γείτονες, δασκάλους, κι όλα να πηγάζουν απ’ τον μοναδικό πυλώνα στυλοβάτη του καρουζέλ: την αγάπη.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσεις ή να γράψεις σε ζώσα συνείδηση, για την ίδια την ακαταλαβίστικη ασύνορη, απρόβλεπτη, ζωή στις στροφές του καρουζέλ και πιότερο για την αξιολογότερη έννοιας της την αγάπη. Αυτή που δίνει το νόημα της ύπαρξης κι η Έλενα έχει ιδιόμόρφο ταλέντο με μια ηρεμία γνώσης πάνω σε τούτη τη λέξη. Το πεδίο της ανάγεται όχι σε θεωρητικολογίες αλλά με συγκεκριμένες μοναδικές πράξεις τόσο στις διαστάσεις του έρωτα, όσο κι στη φιλία, στην εργασία, στην παρουσία των άλλων κι άλλο τόσο ανάμεσα στα πρόσωπά που δομούν την οικογένεια. Με λίγα λόγια η άπλετη, ασύνορη έκταση της αγάπης αποκτά και μια άλλης αμιγώς γραφική μα και ρεαλιστική διάσταση, όταν συλλαμβάνεται και γίνεται τεκμήριο σε κάθε στροφή του καρουζέλ. Αναφέρεται στην απεικόνιση της και την παραστατική έννοια της μεγαλύτερης αξίας και ανθρώπινου δώρου και θεϊκής δωρεάς όπου θα συναντηθούν οι πρωταγωνιστικοί της ιστορίας χαρακτήρες Φωτεινή Μιχαήλ Άγγελος, Νέστορας Αγάπη αλλά και Αθηνάς Ρογήρου σε μια δυνατή της όμως απόχρωση. Σελ. 355 «Τι όμορφο πράγμα που είναι η αγάπη! Σαν λουλούδι ένιωσε να ανθίζει και να μοσχοβολά. Μπορεί η αγάπη να γιατρέψει τις πληγές; Η αληθινή αγάπη όλα τα μπορεί. Μας το λέει κι ο Απ. Παύλος στην «Προς Κορινθίους επιστολή στον Ύμνο της αγάπης».

Στο βιβλίο της Έλενας ο πυλώνας της αγάπης δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά παραστατικές πράξεις συμπόνιας και αλληλοβοήθειας κατάθεση ταπεινότητας, κοινωνικής διακονίας, όταν έχει να κάνει με παιδιά ή ηλικιωμένους, κατάθεση αυτοθυσίας ασκητικής πορείας στην κοινωνική εμπλοκή με τους «άλλους» αντλώντας και για το παρόν και για το μέλλον τη μελωδία της ευτυχίας. Η αυτάρκεια της αγάπης είναι τέτοια που γίνεται στάση ζωής και γραμμή δημιουργίας έξω απ’ τα κανονιστικά σχήματα που επιβάλλονται. Τρόποι, που δίνουν σημαντικές αισθητικές υπερασπίσεις και εμβαθύνσεις στις δυσκολίες. Εγκαθιδρύει τον ουσιαστικό διάλογο με τους άλλους μα προπάντων με τον άλλο τον μοναδικό της ζωής μας, άντρα, σύζυγο, σύντροφο. Η γραφή της Έλενας μας αποδεικνύει πως στο κυπριακό περιβάλλον δεν υπάρχουν λουκέτα αγάπης. Αντίθετα φτεροκοπά, αγκαλιάζει, άπλετα προσφέρει και δίνει νόημα και ουσία σ’ όλες τις στροφές του καρουζέλ.

Δεν θα μπορούσα να κλείσω την αποψινή μας ενδοσκόπηση στο βιβλίο της Έλενας χωρίς να ενθυμηθούμε γιατί πρέπει να θυμόμαστε. Από την ιστορία της Έλενας Μακρυγιάννη Βρυωνίδου δεν θα μπορούσε να λείπει η ιστορική μας μνήμη. Έτσι στην πλοκή του μυθιστορήματός της και στην αλήθεια των προσώπων της δεν λείπει η αναφορά της στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ και η μεγάλη πληγή της εισβολής και της κατοχής του 74, ο ημικατεχόμενος τόπος μας. Για αυτό στου καρουζέλ τη μουσική και η ενθύμηση του «καρτερούμεν»! Στα σκυμμένα αλογάκια, οι πρόσφυγες και αγνοούμενοι συμπατριώτες μας και τα ανασηκωμένα αλογάκια οι εγκλωβισμένοι μας. Και εμείς να μην τους ξεχνούμε!

Μαρία Περατικού Κοκαράκη