Απρόσμενη καταιγίδα – Φένια Κινικλή

Φένια Κινικλή, Απρόσμενη καταιγίδα,

Λευκωσία, Ηλίας Επιφανίου, 2016

Όταν στα χέρια σου κρατάς ένα βιβλίο μιας νεοεισερχόμενης στο χώρο της λογοτεχνίας συγγραφέως, έχοντας αναλάβει την ευθύνη της παρουσίασής του, επιδίωξη θα πρέπει να είναι η αποτύπωση πηγαίων συναισθημάτων, όπως αυτά γεννιούνται μέσα από τις σελίδες του και το ταξίδεμα του μυαλού και των αισθήσεων. Μια προδιάθεση που δημιουργείται από το πρώτο άγγιγμα, μέσα από την αντίθεση στην εικόνα του εξωφύλλου (και αυτό έμπνευση και καλλιτεχνικό δημιούργημα της ίδιας της Φένιας) με το μουντό τοπίο και το ξεραμένο δέντρο να υπερκαλύπτονται από την ανθισμένη μυγδαλιά και το ανατέλλων φως στη διακριτική παρουσία της ημίγυμνης γυναίκας που προσβλέπει στην κάθαρση και στην αποκάλυψη και εμπέδωση της αλήθειας στη ζωή.

Θέλω πρωτίστως, με αυτή την ευκαιρία, να ευχαριστήσω τη Φένια Κινικλή για την τιμή που μου κάνει να παρουσιάζω το βιβλίο της, αλλά την ίδια στιγμή και πολύ πιο σημαντικά, να τη συγχαρώ για το ήθος και την καθαρότητα των συναισθημάτων που χαρακτηρίζουν όχι μόνο την ίδια αλλά και τις σελίδες ζωής που έχουν δημιουργήσει το μυθιστόρημά της.

Η «απρόσμενη καταχνιά» και η «σαρωτική θύελλα», φράσεις μέσα από τις οποίες η ίδια η συγγραφέας αποτυπώνει την ένταση της μυθιστορηματικής προσέγγισης, αποτελούν στοιχεία ολοκληρωτικής καταστροφής, τα οποία όμως διαδέχεται η αισιόδοξη πλευρά του φεγγαριού, μέσα από τη διάθεση της ηρωίδας να «αναμετρηθεί με το ηχηρό ράπισμα του ανέμου και να σταθεί όρθια». 

Το μυθιστόρημα «Απρόσμενη Καταιγίδα», δεν αποτελεί ένα βιβλίο για καλοκαιρινή ανάγνωση. Δεν είναι η «παρέα» ή και το «άλλοθι» για να περάσουμε απλώς την ώρα μας (τουλάχιστον έτσι το έχω βιώσει και αισθανθεί προσωπικά). Η βαρύτητα του συλλογισμού και η φιλοσοφημένη προσέγγιση, πίσω από τις λέξεις και τις φράσεις που αναδύονται μέσα από τους διαλόγους και τις περιγραφές, αναδεικνύουν το βάθος του λογοτεχνικού υπόβαθρου της συγγραφέως.

Την ίδια ώρα, η εναλλαγή των συναισθημάτων και η προδιάθεση που δημιουργείται μέσα από την ποιητική διάθεση της Φένιας στην αρχή της κάθε ενότητας, αναδεικνύουν ένα άλλο βασικό συστατικό και στοιχείο αυτού του μυθιστορήματος. Η αξιολόγηση του δυναμισμού των ψυχικών παραστάσεων και παραπομπών, συμβάλλουν στην κορύφωση του εσωτερικού συναισθήματος, χωρίς η εξωτερίκευσή του να αποτελεί βασική συνισταμένη ή απόλυτη προϋπόθεση για να προχωρήσει η περαιτέρω ανάγνωση του βιβλίου.

Η καθοδήγηση του αναγνώστη γίνεται στη βάση αυτής ακριβώς της ψυχικής οριοθέτησης των στιγμών και της διαφοροποίησης των ρόλων και των πρωταγωνιστών.

Ομοίως, η χρήση «έντονων» επιθέτων, όπως επίσης και η επιλεκτικά στοχευμένη παραπομπή σε διαλόγους στιχομυθίας, δημιουργούν μια έμπρακτη κορύφωση συναισθημάτων και προσμονής, τα οποία οδηγούν επιτελικά στη συνταύτιση με τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος.

Μια μαγευτική εναλλαγή σκηνών, παραστάσεων και παραπομπών, χαρακτηριστικό και ικανότητα που δεν συναντάς εύκολα σε πρωτοεμφανιζόμενους λογοτέχνες. Αυτή η «αποκάλυψη» της συγγραφέως, χωρίς υπερφίαλους χρωματισμούς και αχρείαστες υπερβολές, αποτυπώνει το μέγεθος της έμφυτης συγγραφικής ικανότητας.

Το πλούσιο λεξιλόγιο, η επιλογή παρομοιώσεων ποιοτικής γλωσσικής ανάπτυξης, όπως επίσης και η αλληγορική πολλές φορές προσέγγιση των εννοιών και των λέξεων που χρησιμοποιούνται, συμβάλλουν στη δημιουργία έντονων εικόνων και έντασης στα συναισθήματα. Αυτά τα χαρακτηριστικά στοιχεία, μεταφέρουν τον αναγνώστη στο πεδίο εξέλιξης της εξιστόρησης της πλοκής και βέβαια, δεν μπορεί να είναι τυχαία η επιλογή των γεωγραφικών περιοχών που χρησιμοποιούνται ως σημεία αναφοράς.

Η Αμερική, ως το υπέρτατο όνειρο για δημιουργία και ανάπτυξη, η Αθήνα, ως η κοιτίδα του πολιτισμού και της ιστορικής ταύτισης με αξίες που παραπέμπουν στη δημοκρατία και στις τέχνες και, βέβαια η Κρήτη, ως ο χώρος παραλληλισμού με τη λεβεντιά και την «κουζουλάδα» που συμβάλλει στη διεκδίκηση και μέσα από αυτή στην ανατροπή.

Δεν θα μπορούσε να απουσιάζει βέβαια η Κύπρος, ως σημείο αναφοράς και ανάδειξης της κατοχής αλλά και της ομορφιάς, όπως και της ανθρώπινης προσέγγισης και φιλοξενίας. Ένας «ευλογημένος τόπος», όπως τον αποκαλεί η συγγραφέας που «κάνει την καρδιά της να γαληνεύει» (σελ. 214).

Τέλος, η Σύρος, ως η αρχόντισσα των Κυκλάδων, ταυτίζεται με την ανάδειξη της αδιαπραγμάτευτης περηφάνιας της ηρωίδας μας. Στο ποίημα με τίτλο «φυσάει», το οποίο έχει μελοποιηθεί μέσα από το τραγούδι «αλλά τα βράδια», ο ποιητής αναφέρει πως «ανακάλυψαν την πυξίδα για να πεθαίνουν κι αλλού». Αντίθετα, μέσα από το μυθιστόρημά μας, η πυξίδα οδήγησε στην ανάδειξη συνειρμών και στην αποτύπωση εικόνων, υποστηρικτικών προς την ταύτιση του αναγνώστη με τους χαρακτήρες και την όλη εξέλιξη.

Ακόμα και η επιλογή των ονομάτων δεν μπορεί να είναι απόλυτα τυχαία. Ο Μίνως, ο οποίος εξελίσσεται σταδιακά ως ο βασικός, μετά τη Βιβιάνα, πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, παραπέμπει στο Λαβυρίνθιο μυθολόγημα της Κνωσού, συμβάλλοντας στην εξέλιξη της όλης πλοκής. Σε ανάλογη συνειρμική αντιστοιχία, προκύπτει και το όνομα της κυρίας Αικατερίνης, με την αμέτρητη καλοσύνη, καθώς η ετοιμολογία προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «καθαρή».

Η ανάπτυξη του έργου καταγράφεται μέσα από τρεις κύριες ενότητες, οι οποίες παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ως προς την εξέλιξη και την επαναλαμβανόμενη ανατροπή.

Η πρώτη ενότητα δημιουργεί την αίσθηση μιας συνεχούς καταιγίδας, ως περιγραφή ενός κόσμου που καταρρέει μέσα της και μια πάλη για άντληση δύναμης για ανάταση σε κάθε απρόβλεπτη και κατακλυσμιαία ανατροπή. Κύριο χαρακτηριστικό της, η εναλλαγή των συναισθημάτων, η κορύφωση του πόνου και της πίκρας, αλλά και η πρόσκαιρη διαδοχή τους από την ηδονή της αγαλλίασης. Μέσα από αυτό το στοιχείο προκύπτει η εμφάνιση μιας πρόσκαιρης χαράς και ελπίδας, την οποία διαδέχεται η πίκρα της προδοσίας και η καταρράκωση της αξιοπρέπειας.

Το πείσμα όμως και η αποφασιστικότητα της ηρωίδας να παλέψει για να σώσει τον εαυτό της, μας οδηγεί στη δεύτερη ενότητα, όπου η Βιβιάνα «θα έκανε τα πάντα για να ξαναπιάσει το νήμα της ζωής της, να αναμειχθεί ξανά στον κόσμο, να αρχίσει να ζει». Χαρακτηριστικό στοιχείο και αισιόδοξος τόνος, η δύναμη της θέλησης και το πείσμα για επίτευξη του στόχου, μέσα από τον αντικατοπτρισμό της αποφασιστικότητας του Μίνωα «να αναμετρηθεί με όλους, ακόμη και με τον ίδιο του τον εαυτό» (σελ. 223).

Μέσα σε αυτή την ενότητα, κυριαρχεί το ήθος και γεννιούνται μηνύματα ζωής, όπως αυτά πηγάζουν μέσα από την προσευχή και την ψυχική συνταύτιση με τη γαλήνη που οδηγεί στην κάθαρση. «Μα αυτή τη φορά, δεν γινόταν να σκύψει το κεφάλι. Δεν θα λυπόταν άλλο πια τον εαυτό της. Δεν θα άφηνε κανέναν να παίξει μαζί της…….[και] θα άφηνε πίσω της, για τελευταία φορά, στάχτες κα αποκαΐδια» (σελ. 261-262).   

Ομοίως, η τρίτη ενότητα αποπνέει μια αδιαπραγμάτευτη αποφασιστικότητα για αντιμετώπιση της απρόσμενης καταιγίδας, μέσα από τη διαχείριση της λήθης και τη λύτρωση από τα βάρη του παρελθόντος, βάζοντας στην άκρη το ίδιο το παρελθόν, αναδεικνύοντας την αλήθεια και τον αλληλοσεβασμό σε μια κοινή πορεία ανθρωπιάς και συναισθήματος- «Ότι συμβαίνει μεταξύ μας είναι σωστό! Γιατί είναι αληθινό….» (σελ. 327)

Παρά το γεγονός ότι, σε μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος επικρατεί μία πένθιμη και χλωμώδης απόδοση των εικόνων, η χρήση πλούσιου λεξιλογίου και οι παρομοιώσεις ποιοτικής γλωσσικής ανάπτυξης συμβάλλουν στην ανάδειξη των εσωτερικών συναισθημάτων αφενός, αλλά την ίδια στιγμή και μιας αδιαπραγμάτευτης διάθεσης για την απόδοση χρωματιστών πινελιών σε κάθε ανάσα ζωής.

«Έξω ο ήλιος έλαμπε, ενώ τα δικά της σκοτάδια ακόμη δεν είχαν σβήσει εντελώς από την όρασή της» (σελ. 36). Την ίδια στιγμή, η ταύτιση του θανάτου, παρά το μαύρο, το μουντό και πένθιμο, «ο κόσμος του ερέβους», με την έννοια της γαλήνης, «γαληνεμένο πρόσωπο» του Χρήστου (σελ. 57) και η απροσδόκητη μα γαλήνια αποχώρηση από τη ζωή (σελ. 69) του Βελισσάριου Μεταλλινού, αποτελούν στίγματα μιας ιδιόρρυθμης αλλά αξιοπρόσεχτης αισιοδοξίας. Αχτίδες φωτός και ψέγματα αισιόδοξης ανάσας και προοπτικής σε κάθε περιγραφή αρνητικών εικόνων. Ένα παιγνίδιασμα αντιθέσεων και εναλλαγών- «ένα μικρό λευκό περιστέρι πριν το ολοκληρωτικό σβήσιμο του φωτός και το απόλυτο σκοτάδι» (σελ. 34). «Δεν τη σβήνει ο θάνατος την αγάπη, δεν έχει τέτοια δύναμη» (σελ. 125), με την απόλυτη κορύφωση να καταγράφεται μέσα από το «απαλό αεράκι [που] έκανε τον Μίνω να σηκώσει το βλέμμα του στον ουρανό. Ναι ήταν ήδη μαζί της εκεί ψηλά και της κρατούσε στοργικά το χέρι, καθώς και οι δυο θα συνέχιζαν την κοινή τους πορεία μαζί, πάνω και πέρα από τον θάνατο» (σελ. 182). Ωσάν ωδή στο μεταθανάτιο ταξίδι, στο επόμενο και οριστικό ενδεχομένως γλυκό συναπάντημα.

Εναλλαγή εικόνων, σκηνών, πρωταγωνιστών και συναισθημάτων, μέσα από μια όμορφη και ισορροπημένη ιδιομορφία, ωσάν κραυγή στην κατεστημένη απόκρυψη της αλήθειας, μέσα από τα δήθεν και τα πρέπει της κοινωνικής επιβολής, τεκμήριο μιας έξωθεν και ψευδεπίγραφης καλής μαρτυρίας. «Η καρδιά της επαναστατούσε, το μυαλό της ούρλιαζε» (σελ. 47)- στίγματα ανθρώπινης αδυναμίας, μα και ταυτόχρονα ψυχικού μεγαλείου και διάθεση ζωής.

Παράλληλα, αναδεικνύονται παραδοσιακές αξίες και αρχές της οικογένειας, μέσα από μια βαθυστόχαστη προσέγγιση, η οποία μεταφέρεται στα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των ηρώων του μυθιστορήματος, από όπου καταγράφεται και αποτυπώνεται η σκιαγράφηση μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Η ίδια η Βιβιάνα, η κυρίαρχη φιγούρα σε όλο το αναγνωστικό ταξίδι, αποτελεί αποδέχτη των στερεότυπων αντιλήψεων μιας κοινωνίας που οδηγεί μέρος της, σε πρακτικές κοινωνικού αποκλεισμού, απομόνωσης και περιθωριοποίησης.

Παράλληλα, η Φένια στέλλει μέσα από τις σελίδες της και μηνύματα ζωής για τη νέα γενιά, αλλά και για όλους μας. «Τροχαίο χωρίς τρακάρισμα ή σύγκρουση με άλλο όχημα ή υπερβολική ταχύτητα, μα χωρίς ζώνη ασφαλείας» (σελ. 48). Τόσο απλά και ξεκάθαρα. Πολύ πιο σαφώς και ακόμα πιο ξεκάθαρα, προκύπτει η αδιαπραγμάτευτη προσέγγιση προς τη νέα ψυχή- «Θα το κρατούσε. Δεν ήταν δυνατόν να έκανε οτιδήποτε άλλο πέρα από το να έφερνε αυτό το παιδί στον κόσμο….» (σελ. 291).

Ένα αντισυμβατικό και ανατρεπτικό μυθιστόρημα, έξω από στερεότυπους κανόνες- στη συγγραφή, στις έννοιες, στο νόημα και στην πλοκή, μέσα από το οποίο αναδεικνύεται η ανθρώπινη αξία, αλλά και η ματαιότητα στα πλασματικά και στα δήθεν.  Έτσι, διευκρινίζεται ότι, οι πράξεις μας θα πρέπει να αποτρέπουν την καταδίωξη από τις ερινύες, αντιστεκόμενοι στους Λαιστρυγόνες και στους Κύκλωπες, έτσι ώστε να μη μένουμε ερμητικά κλεισμένοι στις ψευδαισθήσεις του δικού μας μικρόκοσμου. Αυτή ακριβώς η ψευδαίσθηση που εμφυτεύεται συνήθως από το οικείο περιβάλλον, όπως ακριβώς αυτή του Μίνου Μεταλληνού, «προδιαγεγραμμένο να κατακτήσει τον κόσμο» (σελ. 70). Παραγνωρίζοντας βέβαια τις νουθεσίες του Αριστοτέλη πως, «τον κόσμο τον κατακτάς αν σκέφτεσαι με την καρδιά».

Αυτό ακριβώς που προκύπτει μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο- Κατάθεση ψυχής από τη Φένια, η οποία μας ανοίγει τον εσωτερικό της κόσμο και μας «επιτρέπει» να ακούσουμε μια κραυγή αγωνίας και, την ίδια ώρα, να νοιώσουμε το πείσμα και τον αγώνα για επιβίωση και ζωή- αποστρεφόμενη τον οίκτο και την ταπείνωση. Αυτό θα πει αυτογνωσία, αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμός.     

Αυθεντικά συναισθήματα, πηγαία και ιδιαίτερα- «πόσο καταθλιπτικά μα και [συνάμα] γοητευτικά» (σελ. 80). Ευδιάκριτα στοιχεία και κυρίαρχες συνειρμικές παραπομπές σε όλη την πλοκή και εξέλιξη του μυθιστορήματος.

Η ειλικρίνεια, το ξέσπασμα της κοινωνίας, η απολογία, η συγγνώμη και η απομυθοποίηση των ψεύτικων εικόνων. Η απλότητα της ζωής και η αλήθεια του δικού μας εαυτού.

Στάση ζωής για τα μικρά και τα μεγάλα, τα καθημερινά μα και τα πιο σύνθετα. Μέσα από την απόλυτη ταύτιση των ψυχών και των ανθρώπων και τη μαγεία να μπορείς να «αρπάξεις το βλέμμα της και [να διαβάσεις] μέσα από αυτό την ψυχή της» (σελ. 129).

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση αυτού του αναγνωστικού ταξιδιού και ελπίζοντας πως μπόρεσα να αποτυπώσω τα βασικά στοιχεία του βιβλίου της Φένιας, τουλάχιστο όσο πιο κοντά σε αυτό που η συγγραφέας ανέμενε, της εύχομαι από καρδιάς κάθε καλό, αγνό και αυθεντικό συναπάντημα στο διάβα της.

Να παραμείνει στοχευμένη στο «σημείο εκείνο του ορίζοντα που πασχίζει να ενωθεί με τη θάλασσα» (σελ. 371), «βλέποντας ολοκάθαρα μπροστά [της] εκείνη την πανδαισία χρωμάτων της ίριδας» (σελ. 371) που καταλαγιάζει την καταιγίδα, δίνοντας της την ίδια στιγμή εκείνα τα ερεθίσματα για το επόμενο αναγνωστικό ταξίδι. Καλή αντάμωση.

Ανδρέας Μάτσας